عوامل و زمینه های شکل گیری رمانتیسم در شعر معاصر فارسی و عربی

در این پژوهش عوامل و زمینه های شکل گیری مکتب رمانتیسم در شعر معاصر فارسی و عربی بررسی می شود. پس از مقدمه و کلیات و معرفی تاریخچه ی واژه ی رمانتیسم به زمینه های شکل گیری آن همراه با نمایندگان رمانتیسم در سه کشور اروپایی انگلیس، آلمان و فرانسه پرداخته می شود. پس از مطالعه ی عوامل و زمینه های گوناگون در ایران و کشورهای عربی از هر کدام دو شاعر در فصل های جداگانه به عنوان آغازگران و نمایندگان مکتب رمانتیسم معرفی می شوند (گلچین گیلانی و فریدون تولّلی در شعر معاصر فارسی، خلیل مطران و ایلیا ابوماضی در شعر معاصر عربی). مقایسه ی این مطالعات در هر دو زبان نشان می دهد آنچه در قرن اخیر در حوزه ی فرهنگ و ادب معاصر فارسی روی داد با تفاوت های نسبی به ویژه در ابعاد و کمیّت ها در فرهنگ و ادب معاصر عرب نیز اتفاق افتاده است. رمانتیسم به طور یکسان همزمان با شکل گیری شعر نو و رواج اندیشه های نوگرایانه در زبان و ادبیات معاصر شکل گرفت که با نزاع بین دو قطب سنّتی و نو در زمینه های مختلف فرهنگی و ادبی همراه بود. مهمترین عامل موثر بر شکل گیری رمانتیسم در شعر معاصر فارسی و عربی عامل فرهنگی بود. آشنایی با آثار فرهنگی وادبی غرب که عمدتاً از طریق ترجمه همراه با گسترش فعالیت های چاپ و نشر رواج یافت. عوامل و زمینه های تأثیرگذار دیگر بر این رویکرد ادبی در ایران علاوه بر عوامل فرهنگی، عوامل فکری، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی از قبیل تأسیس دارالفنون، تشکیل انجمن های ادبی، اندیشه های انقلاب فرانسه، انقلاب روسیه، انقلاب مشروطه، کودتای 28 مرداد 1332 و حزب توده بود. در کشورهای عربی نیز علاوه برمدرسه ها و مجامع علمی و فرهنگی نوین، انجمن های ادبی متعدد داخلی و خارجی، شرق شناسی، آشنایی با اندیشه های انقلاب¬فرانسه، حمله ی ناپلئون به مصر، استبدادهای سیاسی و حکومتی، اختلافات قومی و مذهبی، مهاجرت و عوامل دینی از جمله عوامل و زمینه های موثر بر شکل گیری رمانتیسم به شمار می رود. مقایسه¬ها نشان می دهد کشورهای عربی به دلایل گوناگون به ویژه به دلیل موقعیت جغرافیایی زودتر با جهان غرب ارتباط برقرار کردند و به خاطر گستردگی و وجود ادیان و مذاهب گوناگون در این کشورها و همچنین به دلیل تحولات اجتماعی و سیاسی گسترده هم زودتر توانستند گرایش های نو و تازه همچون گرایش به رمانتیسم را در شعرشان منعکس کنند و هم توانستند از نمایندگان و آثار بیشتری نیز در این زمینه برخوردار شوند. نتیجه دیگر مقایسه ها نشان می¬دهد رمانتیسم در شعر معاصر فارسی به خاطر تجربه های مختلف و مستقیم اجتماعی و سیاسی شاعران به لحاظ محتوا، غم و اندوه و تیرگی بیشتری نسبت به شعر معاصر عرب انعکاس داده است و رنگ و بوی بومی و محلی بیشتری در آن احساس می شود. رمانتیسم در شعر معاصر عرب از شادی و نشاط بیشتری برخوردار است. شعر معاصر عرب از اصول ادبی و هنری رمانتیسم بیشتر تبعیّت کرده ولی تجربه های شخصی و ذاتی آن در رابطه با این جریان ادبی نسبت به شعر معاصر فارسی کمتر است.